Chính
sách nào của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc?
Viết phỏng theo “What to do about China” của
Richard N. Haass, chủ tịch Hội đồng về các quan hệ Ngoại giao Hoa Kỳ
- US News & World Report số ngày
Trần Bình
Lịch sử thế giới thường được xác định
bởi quan hệ giữa các nước lớn. Lịch sử của thế kỷ trước mắt cũng
thế. Hai quốc gia xác định hình thù của thế kỷ 21 là Hoa kỳ, đương kim cường quốc, và Trung quốc một sức mạnh đang lên.
Tổng sản lượng nội địa của Trung quốc hiện nay chỉ bằng một nửa tổng
sản lượng nội địa của Hoa Kỳ, nhưng trong vòng ba thập niên nữa tổng sản lượng Trung
quốc sẽ ngang ngữa với Hoa Kỳ. Mặt khác Trung quốc đang đầu tư một phần tài
nguyên của mình vào lĩnh vực quốc phòng. Ngân sách quốc phòng
của Trung quốc là ngân sách lớn thứ ba trên thế giới.
Nói như vậy không có nghĩa Trung quốc
đã có thể chen vai thích cánh với Hoa Kỳ trong lúc này.
Lợi tức bình quân 5,000 mỹ kim trên mỗi đầu người một
năm của Trung quốc còn quá thấp. Và những người lãnh đạo Trung quốc biết rằng họ
cần một thế hệ ổn định và hòa bình để phát triển kinh tế và đưa hàng trăm triệu
người dân Trung quốc ra khỏi cảnh nghèo khó.
Dù vậy một số chuyên
viên về chính sách đối ngoại lo xa cho rằng Trung quốc sẽ trở thành một lực lượng
đối đầu với Hoa Kỳ không cách gì tránh khỏi. Vấn đề là
“chừng nào?” Do đó các chuyên viên này chủ trương Hoa Kỳ cần áp dụng một
chính sách đối ngoại nhằm chận sự phát triển của Trung quốc lên hàng một cường
quốc.
Tuy nhiên đó không phải là một chính
sách dễ thực hiện vì sự lớn mạnh hay trì trệ của một quốc gia tùy thuộc vào dân
số, văn hóa, tài nguyên, hệ thống giáo dục, chính sách kinh tế, sự ổn định chính
trị và chính sách đối ngoại của quốc gia đó. Cho nên chưa chắc
Hoa Kỳ có khả năng ngăn chận sự lớn mạnh của Trung quốc ngay cả khi Hoa Kỳ muốn.
Đó là chưa nói tới đây là một chính sách nguy hiểm. Vì nếu Trung quốc nhận thấy Hoa Kỳ tìm cách làm yếu mình Trung quốc
sẽ trả đũa bằng một chính sách gây thiệt thòi cho quyền lợi của Hoa Kỳ trên thế
giới. Trung quốc có khả năng làm điều đó.
Một trường phái thực tế khác chủ trương rằng trong bối cảnh toàn cầu
hóa nếu có những trung tâm sức mạnh khác cùng tồn tại thì một số vấn đề toàn cầu
sẽ dễ được giải quyết hơn như sự lan tràn vũ khí nguyên tử, vấn đề chống khủng
bố, bệnh truyền nhiễm, nạn ma túy và kiểm soát sự nóng dần của bầu khí quyễn. Thành ra vấn đề cần đặt ra không phải là lo Trung quốc lớn mạnh mà nên hỏi
Trung quốc sẽ dùng sức mạnh của mình như thế nào.
Kết luận, chính sách đối ngoại nào làm cho sức mạnh của Trung quốc
thành một sức mạnh phục vụ hòa bình thế giới là một chính sách đối ngoại tối hảo.
Chính sách đó có thể là chính sách gì? .
Trong quan hệ với
Trung quốc, Hoa Kỳ có năm lĩnh vực cần quan tâm. Thứ
nhất là sự hội nhập của Trung quốc vào cộng đồng thế giới. Thứ hai là cùng nhau ngăn chận Bắc hàn chế tạo vũ khí nguyên tử.
Thứ ba là rút ngòi nổ ra khỏi lò thuốc súng Đài Loan. Thứ tư là
điều hòa mậu dịch giữa hai nước. Và sau cùng là vấn đề
dân chủ để tránh trường hợp tinh thần quốc gia cực đoan xuất hiện.
Trước hết, Hoa Kỳ có thể cùng với Nhật Bản, Ấn Độ và các nước khác
tay trong tay vận dụng một chính sách đối ngoại thích hợp để giúp Trung quốc hội
nhập vào cộng đồng thế giới xứng đáng với
trò cường quốc của Trung quốc.
Hiện nay Trung quốc đang hợp tác với Hoa Kỳ chống khủng bố và quan
trọng nhất là hợp tác kềm chế sự phát triển vũ khí nguyên tử của Bắc Hàn. Nhưng còn cấn cái gì đó nên Trung
quốc chưa tận dụng ảnh hưởng kinh tế của mình đối với Bắc hàn để áp lực Bắc hàn
ngưng chương trình chế tạo vũ khí nguyên tử. Trung quốc cần làm
nhiều hơn và Hoa Kỳ cũng thế. Hoa Kỳ cần trao đổi cụ thể với Trung quốc,
chẳng hạn nếu Trung quốc dùng hết áp lực của mình để Bắc hàn ngưng chương trình
vũ khí, thì Hoa Kỳ sẽ một mặt viện trợ kinh tế Bắc hàn, một mặt hứa với Trung
quốc sẽ không để cho một quốc gia nào chung quanh Trung quốc có vũ khí nguyên tử.
Trung quốc sẽ không vui vẻ gì thấy Nhật Bản và Nam Hàn có vũ khí nguyên tử nên
sẽ “không chê” đề nghị của Hoa Kỳ.
Trường hợp khác là
Đài Loan. Đài Loan là nguồn xung khắc có thể đưa đến đụng độ giữa Hoa Kỳ
và Trung quốc. Làm sao cho Trung quốc yên tâm mà không suy yếu
thế đứng của Hoa Kỳ? Cách tốt nhất là khuyến cáo Đài Loan không đơn phương
tuyên bố độc lập, đồng thời xác định một thái độ để Trung quốc hiểu không có gì
bảo đảm Hoa Kỳ sẽ ngồi yên nếu Trung quốc đơn phương xâm lăng Đài Loan. Nói cách khác Hoa Kỳ cần cho Trung quốc và Đài Loan hiểu rằng nếu họ
liều đi bước trước họ sẽ tự lãnh hậu quả. Với chính sách đó Hoa Kỳ có thể
hóa giải sự căng thẳng trong eo biển Đài loan mà không
tỏ ra thách thức Trung quốc.
Vấn đề mậu dịch? Hiện nay mỗi năm Trung quốc bán cho Hoa Kỳ 160 tỉ mỹ kim nhiều hơn Hoa Kỳ bán cho Trung quốc. Nhưng
Hoa Kỳ cũng không nên vì thế mà thống trách Trung quốc, thí dụ tìm cách áp lực
Trung quốc thay đổi giá của đồng quan. Hoa Kỳ nên giải
quyết các tranh chấp mậu dịch với Trung quốc qua Cơ quan Mậu dịch Quốc tế.
Sau cùng là tình
trạng dân chủ và nhân quyền của Trung quốc. Hiện nay Trung
quốc cởi mở kinh tế nhiều hơn cởi mở chính trị, mặc dù chính trị được cởi mở hơn
nhiều so với 10 năm trước đây. Hoa Kỳ cần có chính sách thuyết phục Trung
quốc đi vào con đường dân chủ như xây dựng một tầng lớp trung lưu, áp dụng một
chế độ pháp trị và giảm thiểu ảnh hưởng của chính quyền trên sinh hoạt xã hội. Chính sách này giúp cho Trung quốc một khi chủ nghĩa xã hội bị kinh
tế thị trường đẩy ra một bên lề lịch sử một chế độ pháp trị sẽ xuất hiện thay vì
một chủ nghĩa quốc gia cực đoan.
Thực hiện một chính
sách tổng hợp để hóa giải các góc cạnh xung khắc trên không phải là chuyện dễ dàng,
nhất là người Trung quốc có thể vì tự hào dân tộc chấp nhận trả bất cứ giá nào để
vươn lên trên. Nhưng khó cũng phải làm vì nếu chiến
tranh lạnh diễn ra giữa Hoa Kỳ và Trung quốc thì đó sẽ là một trận chiến tranh
tốn kém cho cả hai bên. Nó sẽ tạo ra một tình thế nguy
hiểm làm cho cả hai quốc gia không thể chú tâm giải quyết các vấn đề nội bộ và
các vấn đề thuộc lĩnh vực toàn cầu hoá.
Trung quốc và Hoa Kỳ đều có nhu cầu và
trách nhiệm tránh sự đương đầu lẫn nhau.Và tương lai của thế kỷ 21 phụ thuộc vào
câu hỏi liệu Hoa Kỳ và Trung quốc có thành công trong việc nương nhau để cộng tồn
không?
Trần Bình Nam
|
http://www.vnet.org/tbn |