TRUNG QUỐC VỚI ĐẠI HỘI 16
CỦA CỘNG ĐẢNG
Trần Bình Nam
Đại hội thứ 16
của đảng Cộng Sản Trung Quốc (CSTQ) khai mạc ngày 8 tháng 11 vừa bế mạc tại Bắc
Kinh ngày 14/11.
Có ba việc đáng
ghi nhận. Thứ nhất là sự chuyển quyền tổng bí thư đảng một cách hòa bình
từ Giang Trạch Dân sang Hồ Cẩm Đào.
Giang năm nay 74 tuổi, Hồ 59 tuổi. Từ Mao Trạch Đông sang Hồ Cẩm Đào có 4 thế
hệ. Thế hệ thứ 2 là Đặng Tiểu Bình, thế hệ thứ
3 là Giang Trạch Dân. Sau khi Mao chết (9/1976) biến loạn diễn ra trong
nội bộ đảng để tranh quyền thừa kế, do Giang Thanh, vợ kế của Mao cầm đầu. Đặng
Tiểu Bình lên sự ổn định bắt đầu. Đặng có tinh thần cởi mở. Năm 1981 ông bố trí
Hồ Diệu Bang, một đảng viên cấp tiến làm Tổng bí thư, áp dụng kinh tế thị
trường và chuẩn bị một kế hoạch dần dà dân chủ hóa Trung quốc. Năm 1987 ông đưa
Triệu Tử Dương thay Hồ Diệu Bang tiếp tục con đường dân chủ hóa nhưng hãm bớt đà để thoa dịu khuynh
hướng bảo thủ trong nội bộ đảng. Kế hoạch của ông bất thành do biến động đòi
dân chủ tức khắc của sinh viên tại Thiên An Môn. Trong hỗn loạn Đặng Tiểu Bình
đưa Giang Trạch Dân lên thay và trước khi qua đời ông đã cẩn thận cất nhắc Hồ
Cẩm Đào. Hồ được đưa vào Ủy ban Thường vụ Bộ chính trị lúc mới 49 tuổi (cách
đây 10 năm), chuẩn bị tiếp thu chức vụ
Tổng bí thư đảng hôm nay. Việc chuyển quyền lần này êm ả nhất từ khi đảng CSTQ
được thành lập. Những tranh chấp kèn cựa đều được diễn ra trong kín dáo.
Việc thứ hai khá
bất ngờ là thành phần Thường vụ Bộ chính trị cũ gồm 7 người trong đó có 3 ủy
viên nhiều thế lực là Giang, tổng bí thư đảng, Lý Bằng (Li Peng) chủ tịch quốc hội và Chu Dung Cơ (Zhu
Rongji) thủ tướng đều được thay thế bởi 9 ủy viên trẻ tuổi. Trong 9 ủy viên mới
của Thường vụ Bộ chính trị [Hồ Cẩm Đào (Hu Jintao), Phó chủ tịch nhà nước 59
tuổi; Ngô Bang Quốc (Wu Bangguo), Phó thủ tướng, 61 tuổi; Ôn Gia Bảo (Wen
Jiabao), Phó thủ tướng, 60 tuổi; Giả Khánh Lâm (Jia Qinglin), nguyên thị trưởng
Bắc kinh, 62 tuổi; Tăng Khánh Hồng (Zeng Quinhong), nguyên cục trưởng cục Tổ
chức đảng, 63 tuổi; Hoàng Cúc (Huang Ju), nguyên Thị ủy Thượng Hải, 64 tuổi;
Ngô Quang Chính (Wu Guanzheng), nguyên Tỉnh ủy tỉnh Sơn Đông, 64 tuổi; Lý Trường Xuân (Li Changchun) ,
Tỉnh ủy tỉnh Quảng Đông, 58 tuổi và La Gan (Juo Gan), Ủy viên Hội đồng nhà
nước, 67 tuổi] 5 người là đàn em thân tín của Giang Trạch Dân gồm Ngô Bang
Quốc, Giả Khánh Lâm, Tăng Khánh Hồng, Hoàng Cúc, và Lý Trường Xuân. Tăng Khánh
Hồng có bằng đại học, từng phụ trách Phòng chính trị của Giang Trạch Dân và là
người đóng góp không nhỏ trong việc tạo dựng uy tín của Giang từ những ngày ông
chân ướt chân ráo từ Thượng hải lên Bắc Kinh nhận chức Tổng bí thư . Nếu Hồ Cẩm
Đào không chứng tỏ là một nhà lãnh đạo giỏi, giải quyết ổn thỏa các vấn nạn
kinh tế đang chờ đợi trước mắt như hệ
thống ngân hàng chỉ chực sụp đổ, nạn thất nghiệp lan tràn nhất là vùng nông
thôn xa bờ biển, và lạm phát phi mã v.v...,
họ Tăng có nhiều triển vọng thay thế Hồ trong đại hội đảng CSTQ thứ 17
năm 2007. Lý Thụy Hoàng (Li Ruihuan), 68 tuổi, nguyên chủ tịch Ủy ban Tham vấn
Quốc hội không thấy có trong danh sách Ủy viên Trung ương đảng. Lý là một trong
những đảng viên từng tranh chấp quan điểm với Giang Trạch Dân, và có thể việc
ông rời bộ máy quyền lực là một điều kiện để Giang Trạch Dân rời Bộ chính trị.
Ôn Gia Bảo là ủy viên thân cận nhất với Hồ Cẩm Đào và có nhiều triển vọng được
bổ nhiệm làm thủ tướng thay Chu Dung Cơ vào dịp quốc hội Trung quốc họp tháng
Ba năm 2003.
Việc thứ ba đáng
lưu ý là Giang Trạch Dân đã vận động để đại hội đảng thuận ghi nguyên tắc “ba
đại diện” vào nội quy của đảng, cho phép nhận doanh nhân làm đảng viên. Đảng
cộng sản theo quan niệm của Marx là đảng của giai cấp công nhân kết hợp với
nông dân, và xem doanh nhân là thành phần bóc lột. Người ta chờ đợi vào phiên
họp tháng Ba 2003 Quốc hội Trung quốc sẽ ghi nguyên tắc “ba đại diện” vào Hiến
pháp qua thủ tục tu chính.
Dư luận quốc tế nói nhiều đến nguyên tắc “ba
đại diện” xem đó như là sáng kiến độc đáo của đảng CSTQ trên con đường đổi mới
để đi đến dân chủ. Thật ra sáng kiến này của Giang chỉ là một thứ ảo thuật để
giải quyết mâu thuẫn nội bộ. Sau gần 20 năm thị trường hóa tại Trung quốc có
hai thành phần xuất hiện. Thành phần thứ nhất là giới doanh nhân (không có
doanh nhân thì không thể có kinh tế thị trường), thành phần thứ hai là thành
phần “tư bản đỏ” tức giới đảng viên nhờ
thế lực chính trị trở nên giàu có. Trong kinh tế thị trường thành phần
doanh nhân là thành phần có thể tranh chấp quyền lực với thành phần “tư bản đỏ”
nên việc chấp nhận họ vào đảng chỉ là một cách khép thành phần này vào vòng kỷ
luật của đảng. Trong phiên họp đầu tiên ngày 16/11 Bộ chính trị mới vội vàng
giải tỏa sự lo lắng về nguyên tắc “ba đại diện” của đảng viên bằng cách kêu gọi
đảng viên các cấp hãy tự giải phóng ra khỏi lề lối giáo điều Mác xít (theo
Reuters 18/11/2002). Lời kêu gọi không có gì mới mẻ vì 20 năm trước Đặng Tiểu
Bình đã xem thuyết Mác xít là một tiện nghi cho quyền lực hơn là cứu cánh khi
tuyên bố “mèo trắng hay mèo đen, mèo nào cũng tốt miễn là bắt được chuột”. Nếu
đảng Cộng sản Việt Nam theo chân Trung quốc tu chính điều lệ đảng để biến thành
đảng “ba đại diện” hay “bốn đại diện” (thêm thành phần trí thức?) thì cũng chỉ
là thủ thuật để củng có quyền lực.
Nhìn cung cách
Giang Trạch Dân chuẩn bị và sắp xếp việc chuyển quyền cho Hồ Cẩm Đào người ta
có thể thấy thiện chí của ông trong việc xây dựng một tầng lớp lãnh đạo trẻ.
Điều mong ước của ông là chuyển quyền trong ổn định và lớp lãnh đạo trẻ này, ít
nhất trong 10 năm tới đi theo con đường của ông. Con đường của Giang Trạch Dân
là tiếp tục kinh tế thị trường, và hòa hỗn với Hoa Kỳ. Giang Trạch Dân đoán biết
cuộc tranh chấp giành quyền lãnh đạo thế giới sẽ là cuộc đối đầu với Hoa Kỳ, và
mọi việc sẽ rõ ràng hơn sau khi cuộc chiến tranh chống khủng bố hiện nay tạm
thời ngã ngũ. Hoa Kỳ có thể yếu đi hay mạnh hơn. Nhưng Trung quốc không thể
không có một sức mạnh kinh tế để bảo đảm một sức mạnh quân sự nếu muốn đương
đầu với Hoa Kỳ. Và sức mạnh kinh tế chỉ có thể xây dựng qua kinh tế thị trường.
Nhưng nếu đại hội 16 của đảng CSTQ cho thấy Giang Trạch Dân thành công trong
việc duy trì được chính sách lớn này khi chuyển quyền cho giới trẻ, không có
một dấu hiệu nào ông chuẩn bị cho Trung quốc đi vào con đường dân chủ.
Người ta có thể
chờ đợi hiện tượng Gorbachev đối với Trung quốc sau khi Hồ Cẩm Đào củng cố được
quyền hành trong ba hay bốn năm nữa? Nhưng với một Ủy ban Thường vụ Bộ chính
trị mà đa số trung thành với Giang Trạch Dân viễn ảnh này rất khó xẩy ra. Bắc
Kinh cũng như Hà Nội học bài học sụp đổ của Liên bang Xô viết nên họ đã bố trí
một Tổng bí thư với quyền hành giới hạn. Không như tại Liên bang Xô viết từ Stalin cho đến Gorbachev tổng bí thư đảng có toàn quyền, tại Trung quốc khi Giang Trạch Dân lên đã có
Đặng Tiểu Bình sau lưng, và nay sau lưng Hồ Cẩm Đào là Giang Trạch Dân. Tại
Việt Nam từ Đỗ Mười cho đến Lê Khả
Phiêu và nhất là với Nông Đức Mạnh ông tổng bí thư đảng không còn quyền hành
rộng lớn nữa mà chỉ là nhân vật giữ thăng bằng giữa các nhóm quyền lực trong
mục tiêu tối hậu là duy trì quyền lợi của đảng trong đó có quyền lợi cá nhân.
Đó là lý do người ta không thấy một dấu hiệu gì về hướng dân chủ hóa đất nước
trong đại hội 16 của đảng CSTQ mặc dù dân chủ hóa là điều kiện then chốt để
kinh tế thị trường (theo hay không theo hướng xã hội chủ nghĩa, đặc thù hay
không đặc thù của Trung quốc) thành công.
Nhiều năm trước
đảng CSTQ thí nghiệm dân chủ tại nông thôn bằng cách cho dân bầu đại diện vào
Ủy ban nhân dân xã một cách tương đối tự do. Họ hy vọng rằng đảng viên cấp xã
sẽ đắc cử một cách dân chủ, từ đó nới rộng ra cấp huyện, cấp tỉnh, rối cấp
trung ương. Kết quả là ngay từ xã ấp khi dân được tự do chọn lựa họ không bầu
đảng viên đảng CSTQ mà bầu những người có uy tín tại địa phương. Do đó thí
nghiệm này đã bị dẹp trong trứng nước. Trong nội bộ đảng vấn đề dân chủ cũng
được đặt ra nhưng chỉ là hình thức, nói hơn là làm. Ngày 14/11, 2114 đại biểu đã bỏ phiếu bầu 356 Ủy viên
Trung ương đảng thực thụ và dự khuyết trong một danh sách ứng cử viên do lãnh
đạo đảng chọn trước.
Sự thất bại của
nỗ lực dân chủ hóa Trung quốc là một kết quả có tính qui luật. Đã là dân chủ
thì quyết định phải ở trong tay dân qua bầu cử tự do và bộ máy hành chánh tôn
trọng sự lựa chọn đó trong khuôn khổ của luật pháp. Dân chủ không thể có nếu
dân nói gì thì nói quyền quyết định sau cùng vẫn nằm trong tay của một
đảng.
Sự mâu thuẩn này
nằm ngay trong bản Hiến Pháp của Trung quốc mặc dù trong bản Hiến pháp Trung
quốc không có một điều khoản trắng trợn như điều 4 của bản Hiến pháp Việt Nam
hay điều 6 của bản Hiến pháp Liên bang Xô viết trước đây.
Bản Hiến pháp
Trung quốc được tu chính lần cuối cùng ngày 4/12/1982 gồm 138 điều. Điều 1 gồm
hai khoản:
Khoản 1 viết:
“Cộng hòa Nhân dân Trung quốc là một nước xã hội chủ nghĩa dưới dự lãnh đạo của
vô sản chuyên chính do liên minh công nông” (The People’s Republic of China is
a socialist state under the people’s democratic dictatorship led by the working
class and based on the alliance of workers and peasants.) Cái gọi là “vô sản chuyên chính do liên minh
công nông” là gì nếu không phải là đảng CSTQ?
Khoản 2 viết:
“Chế độ xã hội chủ nghĩa là chế độ căn bản của Cộng hòa Nhân dân Trung quốc.
Mọi sự phá hoại chế độ xã hội chủ nghĩa bởi bất cứ tổ chức hay cá nhân nào đều
bị cấm chỉ” (The socialist system is the basic system of the People’s Republic
of China. Sabotage of the socialist system by any organization or individual is
prohibited.)
Như vậy cả hai
khoản của điều 1 mang tất cả tính chất của điều 4 (Hiến pháp Việt Nam) nghĩa là
đảng CSTQ lãnh đạo và mọi tranh giành quyền lãnh đạo với đảng CSTQ đều được xem
là phá hoại xã hội và bị cấm chỉ. Ở đây
chúng ta thấy bản Hiến pháp Trung quốc dù không có một chữ nhắc đến đảng cộng
sản, nhưng lại còn rõ ràng và ràng buộc hơn về vai trò lãnh đạo độc tôn của
đảng CSTQ. Người Trung Hoa không muốn bắt chước người Nga nên không chép y điều
6 của bản Hiến pháp Liên bang Xô viết, nhưng với điều 1 đảng CSTQ đã “thánh hoá” địa vị độc tôn của mình.
Một số lý thuyết
gia cũng như một số đảng viên cộng sản có óc canh tân (trong đó có Boris
Yeltsin, Trần Độ) đã có lý khi cho rằng các chế độ cộng sản không thể sửa chữa
được. Vì mọi cố gắng sửa chữa đều chạm đầu với nguyên tắc độc tôn của đảng và
trở thành vô nghĩa.
Đại hội thứ 16
của đảng CSTQ nhìn dưới góc độ này không mang lại điều gì mới mẻ cho Trung
quốc. Những vấn đề xã hội và kinh tế do sinh hoạt thiếu dân chủ vẫn còn đó và
chỉ càng ngày càng sâu đậm hơn. Trong bối cảnh đó, đảng CSTQ muốn dùng 60 triệu
đảng viên chế ngự 1 tỉ 300 triệu dân Trung quốc để kinh qua cuộc cách mạng kinh
tế thị trường, biến Trung quốc thành một siêu cường để ngoi lên hàng bá chủ thế
giới khó thể thành công.
Trần Bình Nam
(Nov. 24, 2002)
Trần Bình Nam |
http://www.vnet.org/tbn |