Liên Bang Nga Trước Khúc Quanh
Trần B ình Nam
Cuối tháng 10/98 bộ trưởng quốc
phòng Liên bang Nga Igor Sergeyev đi thăm Trung quốc và đến Việt
Sau khi Liên bang Xô viết sụp đổ
tình trạng kinh tế và chính trị tại Liên bang Nga không cho phép Nga chuyển
quân dụng cho Việt Nam như Việt Nam chờ đợi nên hai bên thấy có nhu cầu thương
thuyết lại thỏa ước 1979 mặc dù chưa đáo hạn. Và đó là mục
đích chuyến thăm viếng Việt
Nhưng lý do chính có thể là ý
định của Liên bang Nga tìm cách duy trì mối thân hữu sẵn có với Việt
Chiristian Caryl trong một bài xã
luận đăng trên tờ US News & World Report số ngày 16/11/98 so sánh cục diện
hiện tại của Liên bang Nga với tình hình chính trị của nước Đức trước khi
Hitler lên nắm chính quyền. Nếu ông Caryl tiên đoán đúng thì
bàn cờ chiến lược thế giới vào thế kỷ tới sẽ không phải chỉ là sự đối đầu giữa
Hoa Kỳ và Trung quốc mà sẽ là Mỹ-Nga-Tàu.
Chrsitian Caryl viết: Một ông
tổng thống già, bệnh hoạn và có dấu hiệu lú lẫn. Lạm phát làm
cho đồng tiền mất giá trị. Quốc gia một thời vang bóng
siêu cường bây giờ cảm thấy tủi nhục, và nền dân chủ mong manh đang bị chủ
nghĩa quốc gia cực đoan đe dọa.
Mấy nét chấm phá trên miêu tả xác
thực tình hình của Liên bang Nga thập niên 1990 hay của Đức quốc trước khi
Hitler lên nắm chính quyền.
Từ năm 1991 sau khi Liên bang Xô
viết sụp đổ, nhiều sử gia lưu ý thế giới về sự giống nhau giữa tình hình Liên
bang Nga với tình hình Cộng Hòa Weimar của Đức từ lúc Đức thua trận đại chiến
thứ nhất (1918) cho đến khi Hitler lên cầm quyền năm 1933. Và sự giống nhau
càng nổi bật từ tháng 8/98 sau khi đồng rúp phá giá, các ngân hàng Liên bang
Nga không trả được nợ, kinh tế suy sụp, tổng thống Boris Yeltsin giao trọn
quyền điều hành công việc quốc gia cho thủ tướng Yevgeni Primakov, một cựu đảng
viên đảng cộng sản chủ trương Liên bang Nga phải là một nước hùng cường.
Thất trận trong cuộc Thế chiến
thứ nhất, Đức bị trừng phạt bởi Hiệp ước Versailles, mất tinh thần, mất phong
cách một nước lớn trong khi tìm đường tái xây dựng dân chủ trong những điều
kiện hết sức khó khăn. Hôm nay Liên bang Xô viết thua trận chiến tranh lạnh, từ
một đế quốc hùng cường bỗng trở thành một quốc gia co lại, tổng sản lượng chỉ
còn một nửa, đồng minh đổi bạn, liên phòng Bắc Đại Tây Dương vốn được thành
hình để chống Nga chẳng những không bị giải thể lại được nới rộng đến tận cửa
nhà, người dân mất tinh thần, điều kiện kinh tế khó khăn đến mức dân như không
còn chịu được.
Tổng thống Liên bang Nga Boris
Yeltsin bây giờ là gì nếu không phải là hình ảnh ông tổng thống già nua Paul
von Hinderburg của Đức quốc, một cựu tướng lãnh không thực quyền ngồi đó với
nhiệm vụ bảo vệ bản Hiến pháp Hitler dùng để dọn đường nắm quyền lực, giải tán Cộng Hòa Weimar. Phải chăng Yeltsin đang ngồi làm
vì cho một chế độ dân chủ yếu đuối dọn đường cho một người hùng nào đó sẽ vào
điện Cẩm Linh vào năm 2,000?
Tại Mạc tư khoa hôm nay cũng như
tại Bá Linh đầu thập niên 1930 dân chỉ ưa kháo nhau về tình trạng tâm thần của
tổng thống. Mấy tháng trước Yeltsin nói Nhật và Đức là hai
quốc gia nguyên tử, và trong một cuộc họp báo ông đã lẩm bẩm một mình như người
mất trí. Vào những năm cuối cùng của Cộng Hòa Weimar tổng thống Hinderburg
chỉ biết cậy vào Oskar, con trai của ông và Tham mưu trưởng phủ tổng thống Otto
Meissner thì nay Yeltsin chỉ biết trông vào ái nữ Tatyana Dyachenko và tham mưu
trưởng Valentin Yumashev cho mọi công việc hằng ngày.
Giữa hai trận đại chiến đồng
"mark" mất giá làm cho giới trung lưu Đức thành tay
trắng. Hugo Stinnes đã tạo ra đế quốc tư bản của riêng mình
trên tro tàn kinh tế của thập niên 1920 bằng cách xuất cảng than lấy ngoại tệ.
Nay những nhà tân triệu phú Nga mới mọc do cuộc cải tổ kinh tế thị trường vội
vã thiếu kế hoạch đầu thập niên 1990 cũng làm giàu bằng cách xuất cảng dầu thô
và khí đốt.
Sự giống nhau
giữa hai bức tranh Nga-Đức đưa đến một câu hỏi. Nền dân chủ của Đức đã thất bại
nhường chỗ cho một chế độ độc tài, vậy nếu nền dân chủ mong manh hiện nay của
Liên bang Nga thất bại thì một chế độ nào sẽ ngự trị tại Mạc Tư Khoa?
Tại Liên bang
Nga chưa thấy hình bóng của một Hitler. Hai nhân vật có nhiều triển vọng dẫn
đầu cuộc chạy đua vào điện Cẩm Linh năm 2.000 là tướng Alexander Lubed và thị trưởng
Mạc Tư Khoa Yuri Luzhkov tuy đều chủ trương quốc gia tự cường nhưng không quá
khích như Hitler.
Christian Caryl viết, điều người
ta hy vọng là Liên bang Nga sẽ không bị khai tử như Cộng Hòa Weimar bởi một chế
độ độc tài toàn trị. Thời đại thông tin và áp lực quốc tế sẽ
không cho phép Nga tái lập trại tập trung và để cho "holocaust" tái
diễn. Tuy nhiên cũng không nên quá tin vào thời đại
thông tin nhanh chóng và áp lực dư luận quốc tế. Con người, dù là con
người văn minh của thời đại tin học, vẫn có khả năng gây tội ác và dư luận quốc
tế từ xưa đến nay vẫn có tính đạo đức giả và kỳ thị. Vụ thảm sát 2 triệu người
dân Cam Bốt năm 1975 và các vụ tàn sát ở Rwanda năm 1994 cũng còn quá mới để
chúng ta có thể yên tâm tin cậy vào lương tâm thế giới.
Tuy nhiên có một lý do để hy vọng
là các nhà lập hiến Nga đã có nỗ lực để tránh cho Nga rơi vào hố độc tài. Chuyên viên Hiến pháp Nga William Smirnov rất lo sợ hiện tượng các
thành phần quốc gia cực đoan nắm quyền lực qua quốc hội. Điều này đã
xuýt xẩy ra vào tháng 10 năm 1993 khi Phó tổng thống
Alexander Ruhskoi định dùng quốc hội lật đổ tổng thống Yeltsin. Sau đó Hiến pháp được viết lại giao nhiều quyền hành cho tổng
thống. Các chuyên viên lập hiến đang nghĩ đến một bản Hiến pháp khác cân
bằng quyền lực hơn giữa quốc hội và tổng thống vì một tổng thống quá nhiều
quyền hiến định nhưng bệnh hoạn như Yeltsin cũng là một trở ngại lớn cho việc
điều hành quốc gia, nhất là một quốc gia đang xây dựng dân chủ.
Thế giới Tây phương rút được kinh
nghiệm gì từ bài học Cộng Hòa Weimar để hình thành một chính sách đối với Liên
bang Nga? Mỗi trường phái chủ trương một khác. Một
trường phái cho rằng Tây phương cần áp lực mạnh đối với Liên bang Nga, bất cứ
viện trợ gì cũng phải đi kèm với điều kiện buộc Liên bang Nga thiết lập các định
chế dân chủ hay tôn trọng nguyên tắc nhân quyền tối thiểu. Một trường phái khác
cho rằng chính sách Tây phương bành trướng NATO và chèn ép Liên bang Nga là một
chính sách sai lầm như Âu châu đã đối với Đức sau
Đang có một khuynh hướng nguy
hiểm hiện nay tại Liên bang Nga. Người dân tha thiết dân chủ nhưng trước hỗn
loạn và tham nhũng do dân chủ bừa bãi mang lại họ có thể hy sinh dân chủ để
chọn một chế độ chính trị bảo đảm an ninh và trật tự.
Hằng ngày tại Liên bang Nga chúng ta thấy những đoàn biểu tình - như tại Đức 50
năm về trước - trương khẩu hiệu chống người Do thái và Tây phương cho rằng đó
là nguyên nhân khổ nạn của họ.
Mới đây trong một cuộc biểu tình,
một nhà trí thức Nga tham dự phát biểu: "Sự thiết lập các quyền tự do dân
chủ nhất thiết không được làm cho đời sống của đại đa số quần chúng đột ngột
xuống dốc. Vì nếu vậy, dân chúng sẽ mất lòng tin vào hai chữ tự do." Theo Christian Caryl, có rất ít sử gia nghiên cứu về sự sụp đổ của
Cộng Hòa Weimar có thể miêu tả nguyên nhân của sự sụp đổ chính xác hơn.
Và đó là bài học để các nhà lãnh đạo Liên bang Nga còn tha thiết với
dân chủ và thế giới Tây phương hình thành một chính sách đúng đối với Liên bang
Nga. (Nov.
1998)
Trần Bình
|
http://www.vnet.org/tbn |