Lost
in the Middle
East
(Lạc
lối ở Trung Đông)
The Economist, August 12th –
18th 2006
http://www.economist.com/opinion/displaystory.cfm?story_id=E1_SNSSDPR
Trần Bình Nam
chuyển ngữ
Khi thấy thành phố Baghdad làm mồi
cho nạn phá nhà cướp của ông Donald Rumsfeld (bộ trưởng quốc phòng Hoa Kỳ *)
nói “chuyện đó đâu cũng có”. Tuần trước khi dân quân Hezbollah bắn hỏa tiễn vào đất Do Thái
và máy bay Do Thái tàn phá Libăng bà Condoleezza Rice (bộ trưởng ngoại giao Hoa
Kỳ *) bình luận: “Đó là cơn đau sinh nở của một tân Trung Đông”. Và tuần này Hoa Kỳ chống lại việc đòi hỏi Do Thái rút quân tức khắc
ra khỏi Trung Đông. Người ta không hiểu tại sao Hoa Kỳ
hành động như vậy, nhưng cách hành xử của chính quyền Bush đã làm cho bạn giật
mình và kẻ thù của Hoa Kỳ tức giận. Những người ưa chỉ trích Hoa Kỳ tự
hỏi không biết Hoa Kỳ có định tâm đen tối gì hay chỉ vì tối dạ hoặc thiếu khả
năng để hoạch định một chính sách ngoại giao?
Câu trả lời là Hoa Kỳ không có một chính sách nhất quán đối với
Trung Đông.
Một số nhân vật trong nhóm tân bảo thủ (neoconservatives) tin
rằng chỉ cần gieo rắc dân chủ trong thế giới A Rập và Iran là giải
quyết được mọi chuyện. Nhưng với thế mạnh của chính quyền nhóm tân
bảo thủ vẫn không thực hiện được. Và thật ra đó cũng
không phải là đường lối tốt nhất. Trung Đông là một
vùng đất bao la và tại đó Hoa Kỳ đối diện với nhiều vấn đề phức tạp. Thí
dụ như chấm dứt chiến tranh tại Libăng, ngăn không cho Iran chế tạo bom nguyên
tử, giữ cho Iraq khỏi sụp đổ và chấm dứt cuộc chiến giữa Do Thái và người Palestines.
Mặc dù các vấn đề trên đều liên hệ với nhau, mỗi vấn đề cần
một chính sách khác nhau.
Hiện nay Hoa Kỳ không giải quyết mặt nào một cách hoàn hảo. Libăng
chưa yên. Iran không chịu ngưng việc tinh
luyện chất uranium theo
quyết nghị của Hội đồng Bảo an. Tình hình Iraq càng lúc càng đen tối. Và
việc Thượng nghị sĩ Dân chủ Joe Lieberman của bang Connecticut vì chủ trương
tiếp tục cuộc chiến tại Iraq đã thua trong cuộc bầu cử sơ bộ chọn ứng cử viên
Dân chủ cho cuộc bầu cử tháng 11 tới cho thấy đa số dân chúng Hoa Kỳ cho rằng
tiếp tục chính sách Iraq hiện tại sẽ dẫn tới thảm họa. Tại Palestine, nhóm chủ
trương ôn hòa trở thành thiểu số và nhóm quá khích Hamas đang kiểm soát chính
quyền Palestine và nhóm này đã ăn mừng khi thấy dân quân Hezbollah bắn hỏa tiễn
vào đất Do Thái.
Chương trình dân chủ hóa Trung Đông của Hoa Kỳ càng ngày càng
mong manh.
Chỉ có một việc đáng kể là áp lực quân đội Syria rời
Libăng, nhưng lúc này có người bàn nên mời Syria trở lại
để duy trì ổn định. Bà Rice thì vẫn đi thuyết giảng về giá trị của dân chủ, nhưng
Ai Cập và Saudi Arabia có nhiều việc khác phải lo
hơn là quan tâm đến bà Rice. Tóm lại tình hình Trung Đông
thật đáng buồn. Nhưng Hoa Kỳ lãnh bao nhiêu trách
nhiệm trong bức tranh u ám đó?
Cần để ý rằng Hoa Kỳ không mạnh như cả bạn lẫn thù tưởng. Từ ngày Liên bang xô viết
rút ra khỏi Trung Đông, Hoa Kỳ là lực lượng mạnh nhất tại chỗ, nhưng không có
nghĩa là có uy lực bao trùm. Hoa Kỳ không phải là một đế quốc như Thổ Nhĩ Kỳ,
Anh hay Pháp tại đó ngày trước, khi họ muốn sai bảo nước nào làm gì cũng được.
Những nước trong quỹ đạo Hoa Kỳ như Do Thái, Ai Cập, Saudi Arabia là những quốc gia độc lập
và thường làm những gì họ muốn. Ngay tại Iraq Hoa Kỳ cũng
muốn trao quyền cho một chính phủ dân cử. Những đồng minh thân cận của
Hoa Kỳ trong chiến tranh lạnh như Thổ Nhĩ Kỳ và Iran thì nay hoặc lạnh nhạt
(Thổ Nhĩ Kỳ) hoặc ra mặt chống đối (Iran). Và quyền lợi của Hoa Kỳ đang bị hai
đối lực mạnh mẽ tại địa phương tranh giành: ý thức hệ Hồi giáo và chính trị. Trong mấy tháng qua người ta ghi nhận sự xuất hiện một liên minh
chống Hoa Kỳ gồm Syria, Iran, Hamas
và Hezbollah. Hai nhóm sau là hai tập hợp dân quân quá
khích phát xuất từ hai giáo phái Sunni và Shitte.
Trong bối cảnh đó, nếu Hoa Kỳ không sắp xếp việc Trung Đông một
cách ổn thỏa như ý muốn là một điều không đáng ngạc nhiên. Câu hỏi
chính là, sau vụ 11/9 tình hình Trung Đông có trở nên phức tạp hơn không?
Nhìn từ một góc độ nào đó Hoa Kỳ đang trả giá cho những sai lầm chính sách do
Hoa Kỳ gây ra. Tổng thống George Bush bị chỉ trích đã đánh Iraq mà không có lý
do vững chắc, gây sự với Iran một cách không cần thiết và đã âm mưu với Do Thái
để tiêu diệt Libăng, tìm cách áp đặt một cách ngây ngô giá trị của Hoa Kỳ lên
xã hội A Rập, và không thông cảm nỗi thống khổ của người Palestines. Và trên
hết, đa số những người theo Hồi giáo ngoài thế giới A Rập tin rằng cuộc chiến
tranh Hoa Kỳ nói là chống khủng bố thật ra chỉ là một cái vỏ bọc của cuộc chiến
chống Hồi giáo. Trong cuộc chạm trán với những nhà độc tài,
những lãnh tụ quá khích và với quân khủng bố Hoa Kỳ đã không khéo léo tranh thủ
nhân tâm.
Những sự chỉ trích trên chỉ đúng một phần, phần còn lại có tính
phiếm diện và nhất là sự quả quyết cuộc chiến chống khủng bố là cuộc chiến
chống Hồi giáo không có cơ sở. Cuộc xâm lăng Iraq có thể là sai lầm – ý kiến
về chuyện này còn khác nhau – nhưng tổng thống Bush có một lý do: đó là ai cũng
tin Saddam Hussein có vũ khí nguyên tử hay vũ khí hóa học. Cũng vậy, nhiều quốc
gia trên thế giới chia xẻ mối lo của Hoa Kỳ nếu Iran có vũ khí nguyên tử chứ
không chỉ những nước sát nách với Iran lo. Có
thể tổng thống Bush đã thiếu tinh tế khi liệt Iran vào
“trục ma quỷ”, nhưng sau đó ông biết phối hợp với Âu châu và Liên bang Nga để
tìm cách tưởng thưởng Iran nếu nước
này tuân hành luật chơi quốc tế.
Bây giờ hãy bàn về chuyện phát huy dân chủ. Nếu
không thúc đẩy dân chủ Hoa Kỳ sẽ phải làm gì? Lẽ dĩ
nhiên Hoa Kỳ không thể nhét món ăn dân chủ vào cổ họng người A Rập. Nhưng thời
đại o bế những nhà độc tài cũng qua lâu rồi. Sau cuộc xuống đường (tháng 2 năm 2005 tại thủ đô Beirut sau khi
thủ tướng Rafik Hariri bị ám sát và người ta nghi do bàn tay của Syria*) Hoa Kỳ
áp lực Syria rời Libăng là phải. Hoa Kỳ đã tổ chức bầu cử dân
chủ tại Iraq thay vì
chọn một nhà độc tài là đúng. Và Hoa Kỳ cũng không thể làm gì khác hơn là
thúc đẩy một cuộc bầu cử tại Palestine – và sau
đó thúc bách tân chính phủ chọn chính sách hòa bình với Do Thái. Khuyết
điểm của Hoa Kỳ là không tiên đoán những khó khăn khi tìm cách thay những nhà
độc tài và chủ thuyết quá khích Hồi giáo với tư tưởng dân chủ. Độc tài và quá khích đã nhanh chóng cấu kết với nhau đánh vào yếu
huyệt của Hoa Kỳ là đã bênh vực Do Thái hầu như vô điều kiện.
Ngoài thất bại tại Iraq, lỗi lầm
chiến lược quan trọng khác của ông Bush là bỏ quên Palestine. Một phần bận tâm với vụ
11/9, một phần ám ảnh bởi Hussein, phần khác vì sự phức tạp của tình hình vùng
Tây Ngạn, ông Bush quyết định không thử lại giải pháp Clinton (một giải pháp
khả dĩ tốt, nhưng bất thành do lập trường quá khích của Yasser Arafat *) và đưa
ra một “lộ trình” (road map) chỉ cốt kéo dài thời gian. Vụ
Libăng hiện nay là kết quả của lỗi lầm chiến lược này.
Tuần vừa qua, khi phải chọn lựa giữa Libăng và đồng minh Do
Thái, Hoa Kỳ đã chọn Do Thái. Những nhà lãnh đạo khối A Rập bay đến New York tới tấp hy vọng vận động
được một nghị quyết của Hội đồng Bảo an ra lệnh Do
Thái phải lui quân khỏi biên giới Libăng đã hết sức thất vọng. Thế giới lên tiếng phản đối, cho rằng một lần nữa Hoa Kỳ đã để cho
Do Thái giết dân lành.
Nhưng dư luận thiếu công bình. Khi cuộc chiến bắt đầu ai cũng
nghĩ sẽ không có kẻ thắng người thua. Nếu Do Thái định triệt
hạ Hezbollah, Do Thái đã không thành công. Và nếu Hoa Kỳ hy vọng Do Thái
cho Hezbollah đo ván để làm yếu thế Iran Hoa Kỳ đã thất vọng. Đúng ra Hoa Kỳ nên kêu gọi hai bên ngưng bắn sớm hơn. Nhưng cho dù Do Thái không phải là đồng minh sống chết, nếu Hoa Kỳ
kêu gọi Do Thái trở lại tình trạng trước chiến tranh để Hezbollah có cơ hội lại
gây hấn thì cũng không phải là một quyết định khôn ngoan. Nếu hy vọng đoàn quân yếu ớt của Libăng có thể kềm chế Hezbollah
thì thật là hy vọng hão huyền. Và đối với Do Thái nếu ra quân mà không thu được một kết quả gì thì quả là một sĩ nhục. Cho nên tốt nhất là kêu
gọi ngưng bắn, và đề ra một giải pháp quốc tế ngay sau đó thế nào để bảo đảm
rằng Hezbollah không thể tái tấn công vào đất Do Thái.
Nhưng chừng
nào Hoa Kỳ còn chưa quan tâm đến nổi thống khổ của người Palestines thì khối A
Rập vẫn còn nghi ngờ cái giải pháp “tốt nhất” nói trên. Giải pháp tối hão không
phải là Hoa Kỳ cần bỏ rơi Do Thái, mà là áp lực cả hai phía, một bên là Do
Thái, một bên là các nước A Rập (thêm Iran *) giảng hòa với nhau.
Hòa bình tại
Palestine chẳng những giúp Hoa Kỳ giải quyết nhiều vấn
đề tại Trung Đông một lúc mà còn là một món quà quý báu Hoa Kỳ tặng cho Do Thái./.
(*) ghi chú
của Trần Bình Nam
Aug. 17, 2006
Trần Bình Nam
|
http://www.tranbinhnam.com
|