Bộ máy tuyên truyền của
Trung quốc giải thích rằng chính sách “thế giới hài hòa” là cách trả lời của
Trung quốc đối với sự chỉ trích của Hoa Kỳ rằng Trung quốc có tham vọng bá
quyền. Trung quốc nói các quốc gia có chế độ chính trị khác nhau cũng cần lắng
nghe ý kiến của nhau và kính trọng lẫn nhau. Và cần có thái độ dân chủ trong
khuôn khổ sinh hoạt của Liên hiệp quốc. Qua sự giải thích đó Trung quốc muốn
nói rằng dù Trung quốc là một thế lực đang lên có lý tưởng khác với Hoa Kỳ,
Trung quốc cũng có quyền hưởng một thế giới trật tự trong đó Hoa Kỳ biết tự
chế.
Thật ra ý tưởng của ông Hồ
Cẩm Đào không có gì lạ. Trung quốc đã bày tỏ ý kiến này trong ¼ thế kỷ qua từ
lúc chiến tranh lạnh chấm dứt rằng Trung quốc muốn hợp tác với Hoa Kỳ để kiến
tạo một thế giới đa cực (multipolar world order). Nhưng từ khi Hồ Cẩm Đào lên
nắm quyền lãnh đạo Trung quốc, nhất là kể từ chuyến thăm viếng Trung quốc trước
đây của tổng thống Bush, Trung quốc đã đi những bước bạo dạn làm cho Hoa Kỳ
nghĩ rằng mình bị thiệt thòi.
Tháng 2 năm 2002 khi tổng
thống Bush viếng Bắc Kinh lần đầu tiên quan hệ Trung quốc-Hoa Kỳ được cải thiện
nhờ vụ khủng bố ngày 11 tháng 9 năm 2001. Trung quốc chọn lúc Hoa Kỳ đang bối
rối trước vụ khủng bố để hàn gắn mối quan hệ đang căng thẳng do vụ máy bay của
Hoa Kỳ và Trung quốc đụng nhau ngoài khơi bờ biển Trung quốc tháng 4 năm trước.
Trong khi đó Hoa Kỳ cũng dùng thời điểm tế nhị đó để thắt chặt quan hệ với một
đồng minh quan trọng trong việc chống khủng bố Hồi giáo. Trung quốc không phản
đối khi Hoa Kỳ mang lực lượng quân sự sang Trung Á, ngay tại cửa ngõ nhà mình,
và khi Hoa Kỳ đánh Iraq Trung quốc không ủng hộ nhưng không làm ồn ào câu
chuyện.
Ba năm sau (trước ngưỡng cửa
của chuyến viếng thămTrung quốc lần thứ hai này của tổng thống Bush nhân dịp
công du Á châu 8 ngày - từ 14/11 đến 21/11/2005 - thăm bốn nước Nhật Bản, Nam
Hàn, Trung quốc, Mông cổ và tham dự Hội nghị Hợp Tác Kinh tế của các nước Á
châu -Thái Bình Dương tại Nam Hàn) Trung quốc vẫn chưa tỏ ra sẵn sàng đối đầu
với Hoa Kỳ. Thị trường rộng lớn của Hoa Kỳ còn là một mối lợi lớn. Nhưng khi
Trung quốc thấy Hoa Kỳ thiết lập một vòng đai quân sự quanh mình (Afghanistan,
Uzbekistan, Tajikistan, Thái Lan, Nam Hàn, Nhật Bản, Singapor, Ú châu, Guam)
thì Trung quốc tìm cách giải vây bằng cách ve vãn các nước Á châu và các nước
khác ở xa hơn.
Tháng 7 vừa qua, Trung quốc
cùng với Liên bang Nga vận động Tổ chức Hợp tác Thượng hải (Shanghai
Co-operation Organization – SCO), một tổ chức gồm 4 nước Trung Á (Kazakhstan, Kyrgystan, Tajikistan, Uzbekistan), Trung quốc và Liên bang Nga
(thành lập ngày 15/6/2001) yêu cầu Hoa Kỳ thiết lập một chương trình rút quân
ra khỏi các nước thành viên. Tháng 8/2005 Trung quốc và Liên bang Nga tập trận
chung gọi là “Công tác Hòa bình 2005” (Peace Mission 2005) nói là tập chống
khủng bố. Nhưng cuộc tập trận có vẻ như một cuộc thực tập đổ bộ Đài Loan.
Tại bán đảo Triều Tiên,Trung
quốc và Hoa Kỳ hợp tác với nhau giải quyết cuộc khủng hoảng nguyên tử Bắc Hàn.
Và Trung quốc đã khéo léo dùng vị trí then chốt của mình để xích lại gần Nam
Hàn vì chính sách ôn hòa của Nam Hàn đối với Bắc Hàn gần gũi với chính sách của
Bắc Kinh hơn là biện pháp mạnh của Hoa Kỳ.
Hiện nay quan hệ giữa Nam
Hàn và Hoa Kỳ vẫn khắng khít dù hai nước bất đồng ý kiến về chính sách đối với
Bắc Hàn. Nhưng Trung quốc nhắm xa hơn, cố làm cho Nam Bắc Hàn xích lại gần nhau
để tạo điều kiện yêu cầu Hoa Kỳ rút quân ra khỏi Nam Hàn.
Tại Đông Nam Á Trung quốc
tìm cách thay thế ảnh hưởng của Hoa Kỳ. Ngày 14 tháng 12 tới hội nghị đầu tiên
các nước Đông Á châu (gồm 10 nước hội viên Asean thêm các nước Trung quốc,
Nhật, Nam Hàn, Úc, Tân Tây Lan, Ấn Độ) sẽ họp tại Kuala Lumpur. Hoa Kỳ không
được mời tham dự và do đó Trung quốc sẽ có tiếng nói nổi bật trong hội nghị
này. Trung quốc có tư thế đó vì cán cân thương mãi thặng dư của Trung quốc đối
với nhiều nước Á châu, và ngay cả đối với Hoa Kỳ.
Xa hơn, Trung quốc cũng đang
là nguồn gốc của mối bất hòa giữa Hoa Kỳ và Liên hiệp Âu châu. Liên hiệp Âu
châu muốn bỏ lệnh cấm vận vũ khí đối với Trung quốc (áp dụng từ năm 1989 sau vụ
Thiên An Môn), trong khi Hoa Kỳ lo rằng bãi bỏ lệnh cấm vận, Trung quốc sẽ thu
thập được những kiến thức chế tạo vũ khí hiện đại và có thể dùng để chống Hoa
Kỳ trong eo biển Đài Loan.
Trong không khí canh chừng
nhau như hiện nay giữa Hoa Kỳ và Trung quốc, mỗi bước đi của nước này đều được
nước kia quan sát kỹ lưỡng. Tại Hoa Kỳ dư luận tin rằng Trung quốc là một đe
dọa của Hoa Kỳ, nhất là sau khi Ủy ban Nghiên cứu về Kinh tế và An ninh Trung
quốc (một ủy ban lưỡng đảng thuộc quốc hội Hoa Kỳ) công bố bản nghiên cứu hằng
năm vào giữa tháng 11.
Bản nghiên cứu dài 263 trang
viết: “Sự canh tân quân đội của Trung quốc một cách có hệ thống là một đe dọa”
cho quyền lợi và an ninh của Hoa Kỳ tại Thái bình dương. Tại Trung Á, khi SCO
kêu gọi Hoa Kỳ rút quân chứng tỏ “Trung quốc xem chống khủng bố là thứ yếu”, và
mục đích chính là làm suy giảm ảnh hưởng của Hoa Kỳ tại đó. Bản nghiên cứu nói
sự đe doạ của Trung quốc đối với Đài Loan càng lúc càng rõ ràng và có tính hiện
thực. Bản nghiên cứu nói có bằng chứng Trung quốc vẫn chuyển hiểu biết kỹ thuật
nguyên tử cho Bắc Hàn mặc dù đang đóng vai trò trung gian với Hoa Kỳ để dàn xếp
vụ Bắc Hàn chế tạo vũ khí nguyên tử.
Tuy nhiên câu hỏi then chốt
là: Trung quốc có thật là một đe dọa để Hoa Kỳ phải quá lo lắng không? Trên
thực tế dù Trung quốc làm gì Trung quốc cũng chưa có sức ngăn chận sự bành
trướng sức mạnh của Hoa Kỳ. Hoa Kỳ khó chịu vì không thể hiện diện tại hội nghị
Đông Á châu tháng 12 này, nhưng nếu không có Hoa Kỳ thì hội nghị cũng không đi
tới đâu, vì các nước tham dự đều là đồng minh thân thiết của Hoa Kỳ.
Hầu hết các nước Đông Á tỏ
ra thân mật với Trung quốc vì quyền lợi kinh tế, nhưng vẫn nghĩ Hoa Kỳ là nước
bảo đảm an ninh cho mình. Và Trung quốc chơi với Hoa Kỳ cũng cùng một lý do,
mặc dù Trung quốc không nói ra. Hầu hết dầu hỏa nhập cảng vào Trung quốc và vào
ba nước đồng minh của Hoa Kỳ là Nhật, Nam Hàn, Đài Loan đều đi qua eo biển
Malacca nên Hoa Kỳ và Trung quốc có cùng quyền lợi trong vùng biển này.
Kenneth Lieberthal, nguyên
giám đốc Hội đồng An ninh Quốc gia (National Security Council) nhận xét rằng
mặc dù Trung quốc tỏ ra năng động tại Á châu, nhưng không phải để thách thức
Hoa Kỳ mà chỉ là lấp khoảng trống khi Hoa Kỳ đang bận rộn nơi khác
(Afghanistan, Iraq).
Trong một báo cáo công bố
hồi tháng 7, Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ viết rằng với đà canh tân quân lực hiện nay
Trung quốc có khả năng phóng tầm ảnh hưởng của mình xa hơn là khả năng đánh Đài
Loan, nhưng rất giới hạn. Bản báo cáo viết Trung quốc không có kế hoạch kiểm
soát biển cả ngoài vùng biển chung quanh Đài Loan. Khả năng quân sự tầm xa của
Trung quốc được thấy qua vụ sóng thần tháng 12 năm 2004. Trong khi quân đội Hoa
Kỳ được triển khai tham gia công tác cứu trợ, người ta không thấy bóng dáng của
người lính Trung quốc.
Không có dấu hiệu gì chứng tỏ phản ứng của Hoa Kỳ làm cho
Trung quốc thay đổi chương trình tăng cường lực lượng quân sự trên bờ biển đối
diện với Đài Loan, Hiện nay Pentagon ước lượng tại đó Trung quốc có từ 650 đến
730 dàn hỏa tiễn tầm ngắn, và mỗi năm được dựng thêm khoảng 100 dàn nữa. Tuy
nhiên các chỉ dẫn cho thấy Trung quốc không định giải quyết vấn đề Đài Loan
bằng quân sự mà bằng kinh tế. Trung quốc gia tăng quan hệ kinh tế với Đài Loan
tin rằng làm vậy Đài Loan sẽ không dám đơn phương tuyên bố độc lập - một điều
Hoa Kỳ vẫn thường khuyến cáo Đài Loan không nên làm. Thật ra với quy chế hiện
tại Đài Loan đã là một nước độc lập.
Trung quốc biết nếu dùng quân lực để kiểm soát Đài Loan Trung quốc sẽ thiệt
thòi nhiều về mặt ngoại giao và kinh tế trước sự trừng phạt của thế giới.
Trong chuyến đi của Hồ Cẩm
Đào qua Anh, Đức, Tây Ban Nha vừa qua Hồ Cẩm Đào không thuyết phục được Liên
hiệp Âu châu bỏ cấm vận vũ khí, mặc dù trước đây Liên hiệp Âu châu nói sẽ bỏ.
Lý do, một phần do sự phản đối của Hoa Kỳ, một phần do Trung quốc ban hành luật
chống Đài Loan ly khai tháng Ba vừa qua xác định rằng Trung quốc sẽ dùng vũ lực
nếu Đài Loan tuyên bố độc lập.
Hoa Kỳ có lý do để lo ngại
việc Trung quốc bán hiểu biết về sự chế tạo vũ khí giết người tập thể và kỹ
thuật chế tạo hỏa tiễn ra ngoài. Hoa Kỳ đã ban hành nhiều biện pháp trừng phạt
công ti Trung quốc nào bán các hiểu biết kỹ thuật này cho Iran. Tuy nhiên có
dấu hiệu Trung quốc cũng thận trọng trong việc này. Ông Evan Medeiros (một nhân
viên của RAND) trong một nghiên cứu mới đây kết luận rằng Trung quốc chưa sẵn
sàng bán các hiểu biết kỹ thuật tế nhị, và sau cuộc khủng bố ngày 11 tháng 9
năm 2001 Trung quốc lại càng thận trọng hơn.
Do sự nghi ngờ của Hoa Kỳ
đối với tham vọng toàn cầu của Trung quốc, chính sách của tổng thống Bush được
miêu tả bằng thuật ngữ “đối kháng chiến
lược” (strategic competitor) trong các mùa bầu cử trước đây cũng đang đổi
mầu sắc. Trước khi lên đường công du Á châu tổng thống Bush nói rằng: “Quan hệ
với Trung quốc rất quan trọng và hiện đang tốt” và hôm 9/11 (sáu ngày trước khi
lên đường) tổng thống đã tiếp đức Đạt Lai Lạt Ma để nhắn với Trung quốc rằng
ông quan tâm đến vấn đề nhân quyền, nhưng tế nhị tránh không chụp hình chính
thức buổi gặp gỡ. Khi đặt chân đến Á châu, tổng thống Bush nói đến nền tự do và
dân chủ của Đài Loan và thúc hối Trung quốc cải tổ, nhưng trong khi đó phái
đoàn của tổng thống chỉ nói về mậu dịch và tránh bàn chuyện an ninh chung.
Thái độ chính trị của Hoa Kỳ
đối với Trung quốc có thể tóm tắt qua câu hỏi của ông Robert Zoellick thứ
trưởng ngoại giao Hoa Kỳ trong một bài diễn văn ông đọc trong tháng 9. Ông nói:
“Cứ nhìn những vấn đề toàn cầu trước mắt chúng ta phải giải quyết trong những
năm tới như khủng bố, Hồi giáo quá khích, sự lan tràn vũ khí giết người tập
thể, sự nghèo đói, bệnh tật và tự hỏi xem chúng ta sẽ giải quyết dễ hơn hay khó
hơn nếu Hoa Kỳ và Trung quốc hợp tác với nhau hay kình chống nhau.”
Ông Zoellik phân biệt Trung
quốc bây giờ với Liên bang xô viết trước đây. Ông nói Trung quốc không tuyên
truyền chống Hoa Kỳ, Trung quốc không chống trào lưu dân chủ hóa trên thế giới
và Trung quốc không nhất thiết tuyên bố sống chết với chủ nghĩa tư bản. Và ông
nhấn mạnh Trung quốc biết sự thành công của mình tùy thuộc vào sự làm việc
chung với cộng đồng thế giới.
Tuy nhiên ông Zoellik không
quên cảnh giác thái độ của Trung quốc củng cố quyền lực của đảng cộng sản qua
phát triển kinh tế và khơi dậy tinh thần tự hào dân tộc nơi người Trung hoa.
Ông Zoellik nói người Trung hoa không cần phải quá lo lắng như vậy nếu họ cởi
mở hơn trong lĩnh vực chi phí quốc phòng và cho thế giới biết chương trình xử
dụng sức mạnh quân sự của họ. Các lân bang của Trung quốc chia xẻ quan điểm này
với ông Zoellik, nhất là Nhật Bản. Nhật cảm thấy bất an trước sự lớn mạnh của
Trung quốc và đảng cộng sản Trung quốc cố tình khai thác tình cảm chống Nhật
của người Trung hoa để mua chuộc sự ủng hộ của người dân đối với đảng.
Ông Hồ Cẩm Đào kêu gọi một
“Thế giới Hài hòa” nhưng Trung quốc không làm gì để đánh tan sự nghi ngờ của
các nước khác khi Trung quốc coi thường sự trong sáng và dân chủ. Trước diễn
đàn Liên hiệp quốc ông Hồ Cẩm Đào nhấn mạnh đến “nhu cầu của dân chủ trong quan
hệ quốc tế” và giải thích rằng “tìm cách làm cho những xã hội tổ chức khác nhau
suy nghĩ và hành động như nhau sẽ làm mất tính năng động và làm cho các xã hội
này suy thoái.” Nhưng ông không nói gì đến nhu cầu một xã hội đa nguyên trong
nước.
Năm 2002 khi nói chuyện tại
đại học Tsinghua ở Bắc Kinh tổng thống Bush trích lời hứa của ông Đặng Tiểu
Bình rằng Trung quốc sẽ tổ chức bầu cử dân chủ ở cấp quốc gia để nói với các
sinh viên rằng “sự cải tổ sẽ tới”. Nhưng cho đến chuyến công du này tổng thống
Bush cũng chưa thấy có gì thay đổi về mặt cải tổ chính trị. Người Mỹ hy vọng sự
phát triẻn kinh tế sẽ kéo theo sự cởi mở chính trị. Nhưng cho đến tháng 9 năm
2005 này Trung quốc mới nói rằng may ra trong vài năm nữa các cuộc bầu cử dân
chủ tại cấp làng xã mới có thể áp dụng ở cấp thị trấn. Trong khi đó các cuộc
bầu cử cấp xã cũng không thấy có gì là dân chủ lắm.
Người Trung hoa có biệt tài
khi dùng những nhóm chữ tượng trưng để làm yên lòng người khác. Trước nhóm chữ
“thế giới hài hòa” là nhóm chữ “tiến lên
một cách hòa bình” (peaceful rise). Giới chức Trung quốc từng tranh luận về
nhóm chữ này cho rằng (tiến lên) có tính đe dọa thế giới, nhưng (hòa bình) lại
quá yếu đối với Đài Loan.
Tốt hơn hết là ông Hồ Cẩm
Đào nên nói thẳng ra điều gì Trung quốc muốn.
Dec. 1, 2005
Trần Bình Nam
|
http://www.tranbinhnam.com |